Ιχνηλατώντας παλιές διαδρομές – Ο Ζευγάς – Οι πρώτες διδαχές
Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης
Φωτο: Γεώργιος Χουστουλάκης
Ακολουθώντας τα βήματα των παλιών ζευγάδων, θα μας πάνε σταθερά στις καλές εποχές, τότε που η Κρητική ύπαιθρος έσφυζε από ζωή, από ζωντάνια, μέσα από μια απλή ζωή, με πολλές μικρές αγωνίες, αλλά και πολλές χαρές, χωρίς άγχος.
Ο ζευγάς, πού για τους περισσότερους ήταν ο πατέρας μας, ή ο παππούς μας, ήξερε πολύ καλά τη δουλειά του, και ακούραστος γινόταν ένα με τη μητέρα γη.
Από την εκκλησία, και από τα λόγια του Ευαγγελίου, έμαθαν όλοι στο χωριό το ρητό:
«Ο μην εργαζόμενος, μηδέ εσθιέτω»!
Δηλαδή, όποιος δεν εργάζεται, δεν πρέπει και να τρώει! Δεν δικαιούται να τρώει!
Από δε τους γεροντότερους πάλι, όλοι διδάχτηκαν την παροιμία:
«Όποιος δεν κουράσει γόνατα, κοιλιά δεν θεραπεύει»!
Έτσι, ο ζευγάς αγαπάει τη δουλειά του, και την κάνει με μεράκι και όπως πρέπει, γιατί από εκεί περιμένει να ζήσει κι αυτός, και όλη η φαμελιά του!
Μαζί με το «ζευγάρι» του, και ο ίδιος, ήταν το απαραίτητο «εργαλείο» της μάνας γης, για να δώσει κι εκείνη αργότερα απλόχερα τα αγαθά της!
Το ζευγάρι στο χωράφι
-------------------------------
Πρωί - πρωί, άφηνε το ζεστό σπίτι με τις δαντελένιες κουρτίνες, και το ζεστό του κρεβάτι, και έπινε βιαστικά ένα τσάι, και μέσα βουτηγμένο ένα ντάγκο ξερόψωμο, θρουλισμένο μέσα.
Άντε και δυο τρεις ελιές, ή ενίοτε ένα γάλα, και πήγαινε να φορτώσει στους γαϊδάρους όλα τα «τσιμπράγαλα», η αλλοιώς τα σιντερικά με το αλέτρι τα λεγόμενα ζ υ γ ά λ ε τ ρ α.
Έκανε το σταυρό του και πήγαινε για δουλειά.
Γνώριζε πολύ καλά ο ζευγάς, τι χρειάζεται το χώμα για να αφρατέψει και να καρποφορήσει αποτελεσματικά.
Πάνω στο χωράφι έζεφνε το ζευγάρι, συνήθως δύο γαϊδούρια ή μουλάρια, και παλαιότερα δύο αγελάδες.
Ξέστρωνε τα ζώα από τα σαμάρια τους, και τους φόραγε τους κ ά σ ο υ ς στο λαιμό.
Οι κάσοι είναι τα α π α λ ε τ ι κ ά, να μην πληγώνεται δηλαδή ο λαιμός των ζώων, από το σίδερο που περιέβαλε τους ώμους του κάθε ζώου.
Σειρά έχει ο ζ υ γ ό ς.
Αυτός πάλι, ζευγαρώνει τα ζώα, να έχουν μια σταθερή απόσταση μεταξύ τους.
Παλιά στα βόδια, ο ζυγός ήταν ξύλινος, και ακουμπούσαν οι άκρες του στο σβέρκο τους, και τα κρατούσε σε σταθερή απόσταση.
Αργότερα στα γαϊδούρια ή μουλάρια, καταργήθηκε ο ζυγός, και είχαμε τους σιδερένιους ζυγούς ή γ ά ν τ ζ ο υ ς, που αυτοί πια κρατάνε τα ζώα σε σταθερή απόσταση,
Από το μπροστινό σίδερο του κάσου, δεξιά αριστερά που έχει δύο κρίκους, ξεκίναγαν οι αλυσίδες που θα σύρουν το αλέτρι, δύο στο κάθε ζώο.
Οι γερές αυτές αλυσίδες, πέρναγαν από ένα στρογγυλό μικρό κρίκο εξωτερικά στα μικρά σ ω μ α ρ ά κ ι α στα καπούλια, και κατέληγαν μία αλυσίδα σ’ ένα άγκιστρο στον πίσω μικρό γάντζο , και μία στο άλλο άκρο του. Το ίδιο και στο άλλο ζώο.
Οι δύο αυτοί μικρότεροι μεταλλικοί ζυγοί, ή γάντζοι, στο κέντρο τους είχαν μια τρύπα, και εκεί πια γάντζωνε δεξιά αριστερά, ο μεγάλος και κεντρικός ζυγός.
Ο κεντρικός και μεγαλύτερος ζυγός, στο κέντρο του είχε μια τρύπα, όπου έμπαινε ο μεγάλος γάντζος του αλετριού, και όλο αυτό το σύστημα, θα σύρει τελικά το αλέτρι.
Απαραίτητο και το πέρασμα του σχοινιού που λεγόταν ζ ε ύ τ η ς, από το χ ε ρ ο ύ λ ι του αλετριού, μέχρι την απέξω μεριά του χαλιναριού, ή ήταν δεμένο στο εξωτερικό κέρατο του κάθε βοδιού.
Το σχοινί αυτό ο ζευγάς, έδινε την καθοδήγηση και σωστή πορεία κατά το όργωμα.
Διπλή η δουλειά του ζευγά.
Έπρεπε να κρατά σταθερά το αλέτρι, να το πιέζει να μπήγεται το υνί βαθιά στο χώμα, παράλληλα, να κρατά σωστή και σταθερή πορεία.
Τώρα το ζευγάρι και ο ζευγάς, είναι έτοιμοι για δράση!
Ήθελε όμως ο ζευγάς, και δύο καλά εκπαιδευμένα ζώα, και αυτό ήταν δικιά του δουλειά πώς να τα εκπαιδεύσει.
Ασφαλώς η εκπαίδευση των ζώων, είναι υπόθεση ετών!
Αν το ένα ζώο είναι εκπαιδευμένο, και το άλλο όχι, τότε το ανεκπαίδευτο ζώο παρασύρει και το άλλο, και γίνονται στραβές οι αυλακιές.
Το καλά εκπαιδευμένο ζευγάρι, πηγαίνει ίσια, σε σταθερή πορεία, και δεν ξεστρατίζει.
Επίσης βαδίζει κοντά στην προηγούμενη αυλακιά,, και παρακολουθεί τις οδηγίες του ζευγά, και από τη φωνή, αλλά και από το τράβηγμα του σχοινιού ζεύτη, που είναι δεμένο στα κεφάλια τους.
Συνήθεις φράσεις που μάθαιναν τα ζώα από τον Ζευγά, ήταν «έσω», «παραβολή» «έξω να» «άιντε - άιντε» «ίσα» κλπ.
Μας θυμίζουν αρχαιοπρεπείς λέξεις, αυτές οι φράσεις, γιατί ασφαλώς είναι ίδιες από την αρχαιότητα!
Στο δε τελείωμα της αυλακιάς, γυρίζουν επιτόπου πίσω, και δεν κάνουν μεγάλη διαδρομή να επιστρέψουν.
Ήξερε ο ζευγάς, πως για να έχει καλή σοδειά, στο σιτάρι ήθελε δύο τρεις φορές να κάμει το χωράφι.
Αυτό ήταν το λεγόμενο δ ι σ κ ά φ ι σ μ α.
Ήξερε πως πρέπει να σπάσει καλά το χώμα, να ‘ρθει τούμπα, και να το κάψει ο καλοκαιρινός ήλιος.
Την τελευταία βροχή της Άνοιξης, έβαζε το μ ο ν ό φ τ ε ρ ο αλέτρι να γυρίσει βαθιά το χώμα
Το ίδιο έκανε και το Καλοκαίρι,
Πάλι με το μονόφτερο το ξανάκανε, και το χώμα γινόταν αφράτο, χωρίς βόλους, καιγόταν καλά από την ήλιο, και συγχρόνως κρατούσε καλή ανάδοση.
Το μονόφτερο έμπαινε πιο βαθιά στη γη, έκανε βαθιά άροση, σε σχέση με το δ ί φ τ ε ρ ο αλέτρι, που ήταν πιο ελαφρύ και ξεκούραστο στο όργωμα, επειδή δεν έκανε πολύ βαθύ όργωμα.
Η σπορά
------------
Με τη σπορά το Φθινόπωρο, μετά από διό τρείς βροχές, σειρά είχε πια το δίφτερο αλέτρι.
Ο ζευγάς έζωνε στη μέση του μια ειδική ποδιά λουριδάτη, τη λεγόμενη μ ο υ ζ ο υ ρ ο π ο δ ι ά !
Στην ειδική ποδιά αυτή, ο ζευγάς έβαζε τον καρπό, ανάλογα τί ήθελε να σπείρει.
Έσπερνε σχεδόν απ’ όλα!
Έσπερνε σιτάρι, κριθάρι, ταγή, λαθούρι, ρόβι, βίκο, αρακά άγριο, αλλά και ήμερο.
Ασφαλώς έσπερνε και απ ‘όλα σχεδόν τα όσπρια, ακόμα και άλλα όπως λινάρι και σουσάμι.
Κατά τη σπορά, ξεχώριζε ένα τετράγωνο με το υνί, το λεγόμενο ό ρ γ ο, που το έλεγε και «σποριά», και έσπερνε στη σποριά αυτή τον καρπό του.
Αν ο σπόρος ήταν από σιτηρά η όσπρια, τον έπιανε όπως είναι με τη φούχτα του, και με τέχνη τον έσπερνε.
Αν ο σπόρος ήταν πολύ ψιλός, τότε τον ανακάτευε με χώμα, και μετά τον έσπερνε.
Με το δίφτερο αλέτρι του, έκανε το χωράφι της σποράς, φροντίζοντας να κρατάει σταθερές γραμμές και κοντά η μια αυλακιά από την άλλη.
Το αλέτρι του γεωργού, πανάρχαιο εργαλείο
------------------------------------------------------------
Πανάρχαιο εργαλείο το αλέτρι, από την εποχή του Hσίοδου!
Το κατασκεύασε λέει η ιστορία ο Hσίοδος, υπό την καθοδήγηση της θεάς Δήμητρας.
Από την αρχαιότητα το αλέτρι ήταν ξύλινο, αλλά πριν μια εκατονταετία περίπου, έγινε πια από σίδερο
Ιερό εργαλείο το αλέτρι του ζευγά, και προ πάντων, πήγαινε παντού!
Πήγαινε και στα ίσια και παχιά χωράφια, αλλά και στις στενές δύσβατες πεζούλες, κατηφορικές πλαγιές με τα πολλά χαλίκια, όπου σήμερα το τρακτέρ δεν πάει!
Κάθε πέτρα στο χωράφι έχει τη δική της ιστορία στο χωράφι και τη δική της χρησιμότητα.
Κάθε πέτρα στο χωράφι έχει να δώσει αναμνήσεις για χιλιάδες χρόνια πίσω!
Το μεσημεράκι ο ζευγάς, θα καθόταν μια ωρίτσα να φάει κάτι και να πει και ένα κρασί, να στανιάρει, να πάρει μια ανάσα, κι αυτός και τα ζωντανά, για να συνεχίσει και πάλι μετά.
Το χωράφι το έσπερναν οι παλιοί όπως είπαμε σε τμήματα σε όργο, η ζευγαρές, τις οποίες ενίοτε έλεγαν και «μ ο υ ζ ο υ ρ ι έ ς».
Συχνά άκουγες στο δρόμο το διάλογο:
-Ήντα ήσπερνες σήμερο σύντεκνε?
-Να εκειέ στη Χαλέπα, ήβαλα εκειά δυο – τρεις μουζουργιές ρόβι, για τα μουσκάρια…
Το μ ο υ ζ ο ύ ρ ι, ήταν ένα ειδικό δοχείο κυλινδρικό, με το οποίο μετρούσαν, τον όγκο και το βάρος ξηρών καρπών, κυρίως δημητριακών.
Υποδιαιρείται σε 2 πινάκια, 4 πρατικά και 8 αξάγια (από εκεί και η λέξη αξαγιάτικα). Το βάρος, που χωρούσε, διέφερε κάπως από τόπο σε τόπο. Συνήθως ήταν περίπου 16 οκάδες.
Πολύ καλά γνώριζαν τότε τη δύναμη κάποιων ειδικών τροφών, πέρα από τ’ άχυρα.
Τέτοιες τροφές ήταν το λαθούρι, ο βίκος και το ρόβι.
Τις τροφές αυτές, δεν τις αγόραζαν, τις έσπερναν οι ίδιοι.
Δεν μπορούσε το ζευγάρι, να βγάλει τη μέρα στο χωράφι, μονάχα με άχυρο.
Η ενέργεια που κατανάλωνε ήταν τεράστια, και αυτό ήταν αδύνατο!
Για αυτό λοιπόν, από βραδύς, αν είχε γαϊδούρια στο ζευγάρι, έβαζε στο δ ρ ο υ β ά τους, δυο τρείς φούχτες λαθούρι, και τους το κρέμαγε στο λαιμό τους να το τρώνε λίγο -λίγο.
Αν όμως είχε δε γελάδια, τότε τους έβαζε ρόβι, στον δρουβά, που ήταν ακόμα πιο δυνατή τροφή!
Και αυτό το γνώριζαν χιλιάδες χρόνια οι ζευγάδες!
Ίσως κάποια μέρα και οι νεότεροι μάθουν την αληθινή αξία του λαθουριού, και γίνει και κάποια σχετική αξιοποίηση του σαν τροφή, και στον άνθρωπο!
Πριν καλά -καλά έρθει το βράδυ, και με τον ήλιο ακόμα ένα κοντά ρι απάνω πριν δύσει, ο ζευγάς, ξεζεύλωνε το ζευγάρι και φόρτωνε σιγά -σιγά για το σπίτι.
Το αλέτρι συνήθως το άφηνε στο χωράφι, για να είναι εκεί και την επόμενη μέρα πάλι.
Κι αυτό, το να σχολάει νωρίς, το είχε μάθει από τον δικό του πατέρα, που του έμαθε τη παροιμία:
«Πρωί πρωί στον αύλακα, κι από νωρίς στο στάβλο»
Θέλει να πει η παλιά αυτή φράση, νωρίς -νωρίς να σηκωθείς για να πας να οργώσεις το χωράφι σου, αλλά και νωρίς -νωρίς, με την ώρα σου, να τα μαζέψεις και να πας στο σπίτι!
Έτσι, και εσύ θα ξεκουραστείς, αλλά και τα ζώα, για να είναι σε θέση να σου δουλέψουν καλά και την επ’ αύριο!
Ο καλός ζευγάς, σεβόταν το ζευγάρι του, του μιλούσε, σαν να είχε να κάνει με δικούς του ανθρώπους.
Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης
