Η Λαογραφία το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να καλλιεργεί την αυτοσυνειδησία. Όποιος έρχεται σε επαφή με τον πολιτισμό ξέρει ποιος είναι, πού πατάει, πού βαδίζει, προς τα πού κατευθύνεται
Κύριε Λενακάκη, έχετε σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία, δύο κλασικές επιστήμες, που μοιραία θα έλεγε κάποιος ότι σας οδήγησαν στα μονοπάτια της παράδοσης. Οι σπουδές σας ήταν η αφορμή για την καταγραφή του υπέροχου απλού, λαϊκού λόγου που καταγράφετε στα βιβλία σας ή κάποια παιδικά βιώματα από τον τόπο καταγωγής σας / το οικογενειακό σας περιβάλλον;
Ούτε το ένα… ούτε το άλλο. Έχω σπουδάσει Αρχαιολογία και μάλιστα ειδικεύτηκα στην Προϊστορική Αρχαιολογία αλλά η Λαογραφία προέκυψε εντελώς τυχαία, όταν βρέθηκα στο χώρο της Εκπαίδευσης. Οι μαθητές μου ανέφεραν συνεχώς στο μάθημα ότι οι παππούδες τους γνωρίζουν κάποια τραγούδια τα οποία εγώ, μέχρι τότε, αγνοούσα και δεν είχα δείξει κανένα ενδιαφέρον. Όταν βρέθηκα σιγά - σιγά να κατέχω σημαντικό υλικό στα χέρια μου, διαπίστωσα ότι υπάρχει ένας χώρος στον οποίο θα μπορούσα να κινηθώ.
Ξεκίνησα από την Πόμπια, από το Λύκειο της Πόμπιας, και συνέχισα στο Λύκειο Τυμπακίου. Πάντα σε συνεργασία με τους μαθητές μου. Στο τέλος μπήκα και εγώ στο χορό… Δηλαδή, δεν ωθούσα μόνο τους μαθητές μου να συγκεντρώνουν λαογραφικό υλικό, αλλά άρχισα και εγώ προσωπικά να καταγράφω συστηματικά τα απομεινάρια του λαϊκού μας πολιτισμού. Έτσι, βρέθηκα με ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών της λαϊκής μας παράδοσης που με έβαλε στο χώρο.
Πριν από πόσα χρόνια ξεκινήσατε το συγγραφικό ταξίδι σας;
Από το πρώτο μάθημα Νεοελληνικής Γλώσσας που δίδαξα ως νεοδιόριστος φιλόλογος, πριν είκοσι χρόνια.
Ασχοληθήκατε με τη Λαογραφία, πιστεύετε ότι είναι σημαντική για τον άνθρωπο του 21ου αιώνα, τι θα του έδινε περισσότερα από τις γνώσεις που αποκτά κάποιος μέσω του Internet π.χ. ;
Η Λαογραφία το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να καλλιεργεί την αυτοσυνειδησία. Όποιος έρχεται σε επαφή με τον πολιτισμό ξέρει ποιος είναι, πού πατάει, πού βαδίζει, προς τα πού κατευθύνεται. Δεν είναι ανερμάτιστος. Ξέρει ποιοι είναι οι πρόγονοί του, γιατί ο παππούς ή ο πατέρας του είναι έτσι ή αλλιώς. Τέλος, γιατί ο ίδιος είναι αυτός που είναι!
Οι γνώσεις είτε αποκτούνται με σπουδές είτε με προσωπική μελέτη είτα μέσω του ιντερνέτ είναι απαραίτητες. Είναι απαραίτητο να ακολουθείς την εξέλιξη, την επιστήμη, την τεχνολογία, γιατί έτσι προοδεύεις. Το ίδιο όμως απαραίτητο είναι να ξέρεις ποιος είσαι, ποιες είναι οι ρίζες σου, ποιος είναι ο πολιτισμός σου.
Όταν συγκεντρώνετε υλικό για τα βιβλία σας, σκέφτεστε εκ των προτέρων το αναγνωστικό κοινό που θα απευθυνθείτε ή απλώς τα εκδίδετε για να ταξιδέψουν στον κόσμο της γνώσης;
Θα στεναχωρήσω τους φίλους αναγνώστες, αλλά δεν σκέφτομαι καθόλου το αναγνωστικό κοινό. Με ενδιαφέρει μόνο να αποδώσω με ακρίβεια το λαϊκό πολιτισμό και το λόγο, το λαϊκό λόγο. Μάλιστα εδώ δημιουργείται και το πρόβλημα, το οποίο, όσοι τουλάχιστον ξεφυλλίσουν τα δύο πρώτα βιβλία μου, θα διαπιστώσουν έναν πολύ ιδιόρρυθμο τρόπο γραφής.
Αυτό γίνεται ακριβώς για να αποδοθεί σωστά ο ήχος, η ντοποιολαλιά. Και στην επόμενη που θα εκδώσω για τη Μεσαρά, θα χρησιμοποιήσω τον ίδιο τρόπο γραφής, γιατί θέλω να αποδίδεται σωστά η ντοπιολαλιά και αυτός που το διαβάζει να μπορεί να την καταλάβει και να εντοπίσει τις διαφορές με άλλες περιοχές της Κρήτης.
Με ενδιαφέρει ωστόσο το κείμενο που θα βγει στη δημοσιότητα να είναι αξιοπρεπές, να μπορεί να σταθεί σε κάποιο επιστημονικό χώρο και σαφώς να γίνει εργαλείο στα χέρια των ειδικών μελετητών.
Σαφέστατα θα πρέπει να μπορεί να διαβαστεί και από τον οποιοδήποτε απλό αναγνώστη. Οι συλλογές λαογραφικού υλικού μπορούν να διαβαστούν από οποιονδήποτε, αρκεί να έχει κατακτήσει την ικανότητα της ανάγνωσης. Υπάρχουν όμως και στοιχεία μέσα στις δημοσιεύσεις που αφορούν τους ειδικούς, που είναι άκρως επιστημονικά.
Εάν δεν είχαν βραβευτεί και τα δύο βιβλία σας από την Ακαδημία Αθηνών, πιστεύετε ότι θα είχαν την υποδοχή που τους επιφυλάχτηκε;
Κατ αρχήν πρέπει να γυρίσουμε πίσω στο 2006. Για εμένα ο Έπαινος που μου δόθηκε ήταν μια ηθική επιβράβευση της προσπάθειάς μου. Δεν γνώριζα… ήμουν εκτός χώρου.
Κατέθεσα λαογραφικό υλικό Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, γιατί δεν ήξερα τι να το κάνω και όχι για να βραβευτώ. Παρέδωσα έναν πολύ μεγάλο όγκο λαογραφικής ύλης. Όταν μετά από κάποιο καιρό ήρθε στο σπίτι μου ο Έπαινος, που δεν γνώριζα καν ότι δινόταν και μάλιστα με χρηματική αμοιβή, θεώρησα ότι ναι,… αυτό που κάνω είναι σημαντικό!
Έτσι βρήκα ευκολότερα εκδότη, τις εκδόσεις “Αντίλαλος” οι οποίες δέχτηκαν να μου εκδώσουν τέσσερα βιβλία, σε ένα χώρο που το τιράζ δεν είναι μεγάλο, με άλλα λόγια, δεν θα απέφερε πολλά κέρδη στον εκδότη… απλά έκριναν ότι άξιζε τον κόπο. Και τον ευχαριστώ γι’ αυτό.
Με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 2010 είναι άλλη υπόθεση. Τότε βραβεύτηκε μια εργασία μου διαγωνιστικά. Κάθε χρόνο η Ακαδημία Αθηνών ζητά από κάποιους μελετητές να παραδώσουν εργασία τους, η οποία κρίνεται από ειδικές επιτροπές.
Εγώ κατέθεσα μια εργασία μου σχετική τα τοπωνύμια της Πυργιώτισσας με τίτλο, “ΠΥΡΓΙΩΤΙΣΣΑ. ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ”, επίσκεψις στα αρχαία ελληνικά σημαίνει εξέταση, έκριναν λοιπόν ότι η εργασία άξιζε και αποφάσισαν να μου απονείμουν το βραβείο του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων -Ι.Λ.Ν.Ε , ένα βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, της Τάξεως των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών.
Αυτό, πιστεύω, μου άνοιξε το δρόμο της έκδοσής του από τη Βικελαία Βιβλιοθήκη. Είχαν προηγηθεί και άλλες εκδόσεις που δεν είναι τόσο γνωστές- δεν χρειάζεται άλλωστε και να είναι ! οι ειδικοί τις εντόπισαν και έχουν πάρει την θέση τους στο χώρο της επιστήμης της λαογραφίας.
Πιο γνωστή από όλες είναι, τα “ΚΡΗΤΙΚΑ ΑΞΕΜΟΥΡΙΣΤΑ”, ο ελευθερόστομος δηλαδή λόγος στην Κρητική παράδοση, στην καθημερινότητά μας. Θεωρώ ότι είναι σημαντικό έργο, γιατί με αυτό γκρεμίστηκαν κάποια ταμπού και είδαν το φως της δημοσιότητας στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού που μέχρι τώρα αποσιωπούνταν. Λίγοι είχαν τολμήσει, δεν είχε γίνει η καταγραφή τους, ακόμη και στο λεξιλόγιο! Πιστεύω πάντως ότι είναι μια καλή δουλειά και οι κριτικές που άκουσα και είδα δημοσιευμένες από τους ειδικούς είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικές, οπότε συνεχίζω.
Είστε πρώτα και πάνω απ’ όλα εκπαιδευτικός, θα “διδάσκατε” το ΚΡΗΤΙΚΑ ΑΞΕΜΟΥΡΙΣΤΑ, στους μαθητές σας, αφού είναι μέρος της λαϊκής μας παράδοσης, όπως και τα σκωπτικά αποκριάτικα τραγούδια της Ελλάδας! Οι υπεύθυνοι κρατικοί φορείς θα σας το επέτρεπαν!
Ναι είμαι εκπαιδευτικός. Ναι, ευχαρίστως θα το δίδασκα στους μαθητές μου. Δεν νομίζω όμως ότι θα μου το επέτρεπαν, είναι ένα είδος το οποίο δεν πρέπει απαραίτητα να διδάσκεται. Η παράδοση βέβαια θα πρέπει να διδάσκεται και μέσα σε αυτήν εντάσσονται και τα ελευθερόστομα. Σε κάθε περίπτωση με το συγκεκριμένο υλικό οι νέοι έρχονται συχνά σε επαφή και δεν διαφθείρονται εξαιτίας του. Αν δείτε στα sms και στο διαδίκτυο υπάρχει άφθονο τέτοιο υλικό.
Ο Ηλίας Πετρόπουλος και η γυναίκα του, ήταν οι πρώτοι λαογράφοι στην Ελλάδα που ασχολήθηκανκαι κατέγραψαν πράγματα περιφρονημένα από την επίσημη ιστορία της χώρας μας. Με τη δική σας προσπάθεια θεωρείτε ότι συνεχίζετε την προσπάθειά του;
Είναι πολύ βαρύ αυτό για να το πω. Η Μαίρη Κουκουλέ ήταν αυτή που ξεκίνησε την συστηματική καταγραφή του “άσεμνου”. Αποφεύγω τη λέξη «άσεμνου», γιατί άσεμνο είναι οτιδήποτε δεν θα ειπωθεί με σωστό τρόπο.
Ας το πούμε λοιπόν του ελευθερόστομου λόγου. Είναι αυτή που πρώτη εξέδωσε τη “ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΘΥΡΟΣΤΟΜΙΑ”, σε τρείς τόμους, με προτροπή του Πετρόπουλου.
Ο ίδιος ο Πετρόπουλος θα ασχοληθεί με κάποιες ομάδες του περιθωρίου που χρησιμοποιούν αυτό το λόγο. Αλλά συστηματικά το έκανε η Κουκουλέ και μετά ο Μελίκης. Κάπου εκεί εντάσσονται και τα “ΚΡΗΤΙΚΑ ΑΞΕΜΟΥΡΙΣΤΑ”.
Δεν νομίζω όμως ότι μπορούν να με κατατάξουν δίπλα σε τέτοια μεγέθη. Εγώ κάνω απλή καταγραφή και επιχειρώ μια επιστημονική προσέγγιση.
H θρησκευτική πίστη των Ελλήνων επηρέασε τις λαογραφικές του παραδόσεις, από ποια ανάγκη οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν τους ελευθερόστομους στίχους;
Κατ αρχήν έχουμε όλοι “φύλο”, sex όπως το λένε οι Άγγλοι, και είναι το πρώτο πράγμα που βιώνουμε έντονα, όταν μπαίνουμε στην εφηβεία και μας ακολουθεί σε όλη μας τη ζωή. Η σεξουαλικότητα είναι το κατ εξοχήν χαρακτηριστικό των ανθρώπων.
Οι άνθρωποι μιλούν σαφώς γι αυτό και γι’ αυτό υπάρχουν σχετικά τραγούδια, σε όλους τους λαούς. Υπάρχουν τραγούδια τελετουργικά, τραγούδια που μιλούν για τη διαιώνιση του είδους, την αναπαραγωγική διαδικασία κ.λ.π.
Τα τραγούδια αυτά τι κάνουν; Ουσιαστικά τα περισσότερα σατιρίζουν τους στερημένους σεξουαλικά ή τη στερημένη σεξουαλικότητά. Θα μιλήσουν για την καλόγρια, τον καλόγερο, το γέρο, τη γριά, τον παππά ή την παππαδιά, δηλαδή ανθρώπους ανήμπορους ή στερημένους σεξουαλικά. Από την άλλη είναι μέσο και μιας διαδικασίας μύησης.
Ο ελευθερόστομος λόγος μέσα στο τραγούδι, είναι ο καλύτερος δρόμος να οδηγήσεις μια γενιά ανθρώπων στη σεξουαλική μύηση, στην αφομοίωση της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Ο υπαινιγμός στο αίνιγμα ή την παροιμία είναι ένας τρόπος μάθησης. Μην ξεχνάμε βέβαια ότι η αναφορά σε σεξουαλικά όργανα ή σε σεξουαλικές πράξεις προκαλεί γέλιο. Ναι γέλιο!
Η εκφορά των ονομάτων των σεξουαλικών οργάνων κάνει τους ανθρώπους πιο εύθυμους και αυτό θα το δούμε σε κάθε φάση, σε κάθε εκδήλωση της παραδοσιακής ζωής. Θα το δούμε στους γάμους, τις βαφτίσεις, στα παιδικά παιχνίδια, κ.α. Υπάρχουν παιχνίδια που έχουν σεξουαλικά υπονοούμενα και γίνονται στο πλαίσιο του γλεντιού. Υπάρχουν βέβαια και ελευθερόστομες φράσεις που λέγονται στην καθημερινότητα με απόλυτη σοβαρότητα και βαρύτητα.
Για τη συγγραφή των βιβλίων σας φαντάζομαι ότι ταξιδέψατε/εύετε πολύ! Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από τις μέχρι τώρα συναντήσεις σας με τους απλούς ανθρώπους που σας έδωσαν υλικό για τα βιβλία σας; Τί ήταν αυτό που σας χαροποίησε και τί αυτό που σας στενοχώρησε;
Ταξιδεύω αρκετά. Οι άνθρωποι εντυπωσιάζονται που υπάρχει κάποιος που ενδιαφέρεται. Κάποιοι είναι λίγο πονηροί και νομίζουν ότι θα βγάλεις χρήματα από αυτό… οπότε γιατί να σε βοηθήσουν…. Όλοι οι άνθρωποι δεν είναι το ίδιο, συναντάς κάθε είδους αντίδραση, στο τέλος όμως το αντιλαμβάνονται.
Εγώ θα σας μεταφέρω την εμπειρία μου από την τοπωνυμική καταγραφή της Πυργιώτισσας που έπρεπε οι άνθρωποι να μου πουν, ουσιαστικά, που έχουν χωράφια!
Μόνο σε μια περίπτωση συνάντησα ανθρώπους που δεν ήταν διακριτικοί, όλοι οι άλλοι πάντα ήταν καλοδιάθετοι και πρόθυμοι να βοηθήσουν. Τους εξηγείς, καταλαβαίνουν και μπαίνουν στη διαδικασία.
Πως βλέπετε τις μελλοντικές γενιές των Ελλήνων, θα λησμονήσουν με τον καιρό τις παραδόσεις του τόπου μας;
Ναι… ή θα αλλοιωθούν. Αυτό βέβαια εξηγείται και επιστημονικά.
Σε κάποιες περιοχές στην Κρήτη διαμορφώνουν μια εικόνα για την παράδοση ψεύτικη, την οποία βιώνουν ως πραγματική, ακόμη και άνθρωποι μεγάλης ηλικίας, δηλαδή απευθύνεσαι σε ένα άνθρωπο 80 χρονών και τον ρωτάς “φορούσες πάντα μαύρο πουκάμισο;” και σου απαντά “ναι” και του ξαναλές “φέρε μου φωτογραφίες” και είναι με άσπρο πουκάμισο!
Αυτό συμβαίνει επειδή τα φοράει τα τελευταία 30 χρόνια, από τη μεταπολίτευση και μετά και νομίζει ότι τα φορούσε πάντα.
Μπορεί αλήθεια ένα μικρό παιδί να “κουβαλήσει” μέσα του την παράδοση της πατρίδας μας ;
Οι νέοι στην Κρήτη δεν έχουν εικόνα της παράδοσης. Έχουν εικόνα μόνο του φολκλόρ που διαμόρφωσαν οι σχολές χορού, οι τηλεοπτικές εκπομπές και οι διάφοροι σύλλογοι. Θεωρούν ότι το μαύρο πουκάμισο είναι μέρος της Κρητικής ενδυμασίας, και αυτό είναι λάθος! Ποτέ δεν υπήρχε μαύρο πουκάμισο στην Κρήτη! Ποτέ! Μαύρο πουκάμισο δεν υπήρχε ούτε στο πένθος!
Οι άντρες δεν ντύνονταν στα μαύρα. Στα μαύρα ντύνονταν μόνο στην περίπτωση που ήταν πολύ σκληρό το πένθος, σε παιδί ας πούμε και όχι παιδί μικρό, ο θάνατος μικρών παιδιών ήταν συνηθισμένος, αλλά για παιδί μεγάλο, νέο άνθρωπο. Το πουκάμισο στην Κρήτη, όπως και σε ολόκληρη την Ελλάδα, είναι το άσπρο. Μετά είναι η γκυλόττα.
Να σας δείξω πηγές που λένε ότι, όταν πρωτοξεκίνησαν να φοράνε γκυλόττες, “κυκλοφορούν σαν τους μασκαράδες”! Βλέπω κάποιους που όχι μόνο χρησιμοποιούν γκυλόττα, αλλά την παραγγέλνουν και “καβαλιασμένη”, δηλαδή μπαλωμένη! Κάποιοι αυτό νομίζουν ότι το μπάλωμα είναι παραδοσιακή φορεσιά. Έλεος!
Η γυναικεία φορεσιά. Έχει καθιερωθεί ως γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά της Κρήτης μόνο η Ανωγειανή, που τη φορούσαν οι γυναίκες μόνο στα Ανώγεια. Οι περισσότερες μάλιστα «σχολές χορού» τους έχουν βγάλει και τη φούστα και είναι μόνο με το βρακί και μια ποδιά! Ξεβράκωτες! Πού είναι η αρχοντική φορεσιά της μεσαρίτισσας;
Να μιλήσουμε και για τους «μαντιναδολόγους»; Και μόνο που χρησιμοποιούν αυτό τον όρο είναι απαράδεκτο! «Μαντινδολόγος» είναι αυτός που μαζεύει μαντινάδες. Ο χοχλιδολόγος και ο βρουβολόγος είναι αυτός που μαζεύει χοχλιούς και βρούβες, όχι αυτός που τους δημιουργεί!
Μαντιναδόροι είναι και υπάρχει από παλιά ο όρος. Αλλά δεν μελετούν για να το γνωρίζουν. Δεν μελετούν καθόλου, και αναφέρομαι στην πλειοψηφία τους. Καλό θα είναι να πάρουν όμως τη συλλογή της Μαρίας της Λιουδάκη, του Παντελή Βαβουλέ και άλλες, να δουν ποια είναι η δομή, η φιλοσοφία της μαντινάδας, και μετά να ξεκινήσουν την προσωπική τους στιχουργία…
Αλλά ξεχάσαμε τους νέους, τα παιδιά. Ναι, την κουβαλάμε μέσα μας ούτως ή άλλως, στο Νηπιαγωγείο, στον Παιδικό σταθμό φοράνε στα παιδάκια τα “Μαρτάκια” (την άσπρη και κόκκινη κλωστίτσα), στο Δημοτικό θα τους μάθους πιο σύνθετα πράγματα, για το Πολυτεχνείο, τα κόκκινα αυγά του Πάσχα, τα χοιροσφάγια κ.λ.π. Διατηρούνται ακόμη πολλά παραδοσιακά στοιχεία στην ελληνική οικογένεια, ιδιαίτερα στην επαρχία. Δεν χάνεται η παράδοση εύκολα. Τούτο δε σημαίνει ότι δεν κινδυνεύει.
Ποιος είναι ο τελικός κριτής της δουλειάς σας; Ο εαυτός σας και τι αρέσει σε εσάς ή το αναγνωστικό κοινό;
Επειδή το αναγνωστικό κοινό είναι περιορισμένο, σε πρώτη φάση θα πρέπει να ικανοποιούμαι ο ίδιος από αυτό που έχω γράψει και δεν σας κρύβω ότι σκέφτομαι και πώς θα αξιολογηθεί το έργο μου από κάποιους που είναι ειδικοί. Εξάλλου στην παράδοση δε δημιουργείς, αλλά εντοπίζεις και παρουσιάζεις αυτό που υπάρχει. Δεν έχει επομένως να κάνει με την προσωπική αισθητική αλλά με την πληρότητα της μελέτης.
Είστε παθιασμένος από το έργο σας;
Ναι, είμαι πολύ περήφανος. Πάρα πολύ.
Παρ’ όλο που ξέρω ότι η εμβέλειά του είναι πολύ περιορισμένη και ότι απευθύνεται σε 300 – 400 άτομα στην Κρήτη που ασχολούνται με αυτό το αντικείμενο και στους μελετητές που είναι και αυτοί περιορισμένοι.
Το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνομαι είναι πολύ περιορισμένο, τούτο όμως δεν μου στερεί την ικανοποίηση ότι κάτι κάνω. Δυστυχώς στην Κρήτη δεν υπάρχει έδρα Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο, που να έχει προετοιμάσει γενιές λαογράφων ή να τους έχει σπρώξει προς αυτή την κατεύθυνση.
Γενικά στην Ελλάδα οι ανθρωπιστικές επιστήμες δεν κεντρίζουν το ενδιαφέρον των μαζών. Οι μελέτες δηλαδή δεν είναι μυθιστόρημα το οποίο θα διαβαστεί. Κάποιος που θα αγοράσει μια λαογραφική εργασία θα πρέπει να θέλει να τη διαβάσει, να έχει προσωπικό ενδιαφέρον. Πρέπει να ενδιαφέρεται σε αυτό το αντικείμενο, να έχεις μια σχετική προπαιδεία.
Η Κρήτη είναι πλούσια σε λαογραφία, γιατί δεν υπάρχει μια αντίστοιχη έδρα στο Πανεπιστήμιο;
Θεωρώ ότι δεν είδαν ποτέ σοβαρά τη Λαογραφία. Η συγκεκριμένη επιστήμη «θεραπεύτηκε» κάποια χρόνια και μάλιστα από σπουδαίους λαογράφους όπως ο Λουκάτος. Όμως ακόμη και σήμερα υπάρχουν διάφοροι επιστήμονες που λένε ότι αυτή η επιστήμη, δεν είναι επιστήμη! Πιστεύουν λόγου χάρη ότι καλύπτεται από άλλες επιστήμες. Δεν θα μπω σε ενδοεπιστημονικά θέματα.
Πάντως εκείνο που ξέρω είναι ότι τον λαϊκό πολιτισμό μόνο η λαογραφία τον καταγράφει και τον μελετά. Και πιστεύω ακράδαντα ότι αν υπήρχε αυτή η έδρα και είχε αναδείξει νέους λαογράφους, θα είχαν σώσει πολλά πράγματα.
Δεν θα είχε προχωρήσει η αλλοίωση της παράδοσης τόσο πολύ και δεν θα ήταν έρμαιο στα χέρια κάποιων επαγγελματιών της παράδοσης. Από δαύτους έχει αρκετούς το νησί. Αλλά είναι παρήγορο, τουλάχιστον για μένα και δεν είναι μόνο άποψή μου, αλλά είναι άποψη ειδικών ότι, ο μεγαλύτερος εχθρός όποιων πλαστογράφων, είναι ο επιστήμονας.
Αυτός θα ψάξει και θα βρει την αλήθεια, όσο και εάν κυριαρχήσει μια εσφαλμένη εκδοχή της παράδοσης. Ίσως να είχαμε αποφύγει και τον διασυρμό. Καταντήσαμε να αναγνωρίζουν οι άλλοι ως Κρητικούς μόνο τους μαυροπουκαμισάδες και μπιστολάδες, ουσιαστικά δηλαδή το μέρος εκείνο της κρητικής κοινωνίας που έπλασε τα παιδιά που ασκούσαν βία στη Γαλακτοκομική Σχολή των Ιωαννίνων….
Σε κάθε περίπτωση τώρα τελευταία το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, του οποίου έχω την τιμή να είμαι αντιπρόεδρος, ξεκίνησε διαδικασίες, με τη βοήθεια κι άλλων τοπικών φορέων, για την ίδρυση έδρας λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Υπήρξε θετική ανταπόκριση και τώρα προγραμματίζουμε τις επόμενες ενέργειές μας. Οψόμεθα.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για ένα συγγραφέα να ασχοληθεί με την συγγραφή ενός βιβλίου σχετικά με τη Λαογραφία;
Πάρα πολύ δύσκολο. Έκανα 14 χρόνια για να τολμήσω να εκδώσω ένα βιβλίο, που δεν είναι τίποτα πάρα πάνω από μια συλλογή με βιβλιογραφική αναφορά για το κάθε τραγούδι. Έδειξα, τώρα το βλέπω, αρκετή βιασύνη τότε.
Σήμερα ξέρω καλά πως πρέπει να είμαι πολύ προσεκτικός και πολύ καλά διαβασμένος. Ναι είναι πολύ δύσκολη υπόθεση ένα βιβλίο. Από τη συγκέντρωση του υλικού μέχρι να φτάσω να του δώσω μορφή βιβλίου και να το παραδώσω για κρίση, απαιτεί πολύ μεγάλη προσπάθεια.
Πως είναι η στιγμή της “δόξας” για εσάς και πώς την βιώνετε με τα βραβεία που έχετε λάβει.
Δεν νομίζω ότι απολαμβάνω κάποιου είδους δόξα. Τίποτα ιδιαίτερο. Το μόνο που με επιφορτίζει με την ανάγκη για περισσότερη προσοχή στο επόμενο βιβλίο, είναι το γεγονός ότι τώρα ξέρω ότι κάποια σοβαρά μάτια θα στραφούν με σοβαρότητα πάνω στο βιβλίο και θα το αξιολογήσουν με προσοχή. Αυτό, ναι, με κάνει προσεκτικότερο.
Τι λένε οι δικοί σας άνθρωποι;
Με ανέχονται! Βλέπω όμως ότι τα παιδιά μου, όταν τους ζητηθεί από το σχολείο να πάνε κάποια εργασία με μαντινάδες, παροιμίες, παραμύθια ή κάτι σχετικό με την κρητική λαογραφία και πουν ότι ο μπαμπάς μου ασχολείται με αυτά, αισθάνονται πολύ υπερήφανα.
Θα μας αιφνιδιάσετε με κάποιο καινούργιο σας πόνημα, που θα έχει στοιχεία πάλι από την παράδοση ή θα ασχοληθείτε με άλλου είδους γραφή;
Θα ήθελα πάρα πολύ, αλλά δεν το μπορώ. Θα ήθελα να γράψω ένα βιβλίο, όχι μελέτη κοινωνιολογική ή ανθρωπολογική, αλλά ένα λογοτεχνικό κείμενο για τη χηρεία στην Κρήτη, στο χωριό μου.
Τις χήρες τις δεκαετίες του ’60-’70-’80 που εγώ έβλεπα σα γριές στα παιδικά μου μάτια, ενώ ήταν 22 -25 30 χρονών κοπέλες!
Ουσιαστικά θα ήθελα να αποκαταστήσω τη γυναικεία χηρεία στην Κρήτη, γιατί ο Καζαντζάκης τις χήρες τις διέσυρε, τις παρουσίασε ως τις εύκολες γυναίκες της κοινωνίας, ενώ οι χηρείες που έζησα εγώ, είχε κόπο, μόχθο, αγώνα τιτάνιο για να επιβιώσουν και να μορφώσουν τα παιδιά τους.
Κάτι παρόμοιο δηλαδή με τις ανέκφραστες γυναίκες της Μεσαράς που ζωγράφισε ο πολύ σπουδαίος ζωγράφος Αριστόδημος.
Ναι ακριβώς! Τον Αριστόδημο τον αγαπώ πάρα πολύ, και απολαμβάνω της τιμής να τον θεωρώ προσωπικό μου φίλο. Όλα μου τα βιβλία έχουν την πινελιά του Αριστόδημου, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Θεωρώ ότι προσφέρει πολλά στον τόπο μου και θα ήταν πολύ τυχερός ο τόπος μου αν εκμεταλλευόταν, με την οποιαδήποτε έννοια, τον Αριστόδημο.
Η περιοχή της Μεσαράς έχει ανθρώπινο δυναμικό αξιολογότατο. Εγώ κινούμαι στο χώρο της εκπαίδευσης στη Μεσαρά από το 1988, γνωρίζω μια γενιά ανθρώπων που έχουν εργαστεί και θα πρέπει ο τόπος να τους αξιοποιήσει.
Μια συμβουλή για τους νέους που θέλουν να ασχοληθούν γενικά με την παράδοσή μας.
Δεν μου αρέσει να δίνω συμβουλές. Η μόνη συμβουλή που δίνω στους μαθητές μου είναι να μην καπνίζουν, γιατί θα το μετανιώσουν.. Καμία άλλη! Και το λέω ειλικρινά. Πολλοί μαθητές μου αν διαβάσουν αυτή τη συνέντευξη θα το θυμηθούν.
Τι θα μπορούσαν όμως να κάνουν; Να αγαπήσουν τον τόπο τους και τους ανθρώπους του. Μπορεί να έχουν κουσούρια, μπορεί να έχουν δεν ξέρω κι εγώ τι, αλλά ο τόπος αξίζει.
Αναφέρομαι στο δικό μου τόπο, το Τυμπάκι και τον Καλοχωραφίτη, και γενικά για όλη την Πυργιώτισσα. Αναφέρομαι επίσης για όλη την Κρήτη, για ολόκληρη την Ελλάδα. Και επειδή είμαστε σε περιόδους δύσκολες, θεωρώ ότι είναι καλό να αγαπήσουμε τον τόπο και να ξέρουμε ποιοι είμαστε!
Για τους τοπικούς άρχοντες;
Να μην ασχολούνται με την τοπική αυτοδιοίκηση εάν δεν έχουν όραμα. Η τοπική αυτοδιοίκηση δεν είναι διαχείριση. Είναι καράβι που θέλει καλό καπετάνιο.
Για να γίνει κατανοητό αυτό απαιτείται αυτοσυνειδησία και αυτοκριτική, δηλαδή παιδεία. Εάν δεν υπάρχει όραμα, εάν δεν μπορείς να φανταστείς πώς θέλεις να γίνει ο τόπος σου, πού θες να τον πας, δεν χρειάζεται να ασχοληθείς.
Θέλετε να μας πείτε κάτι άλλο;
Το μόνο που θέλω να πω, επειδή ασχολήθηκα δώδεκα χρόνια με τα κοινά στην Πυργιώτισσα είναι τούτο: κατάγομαι από έναν τόπο που είναι πάρα πολύ όμορφος, που είναι ευλογημένος και αποτέλεσε παράδειγμα για μίμηση, που το έχουμε τόσο ανάγκη σήμερα.
Εάν σκεφθείτε ότι οι Τυμπακιανοί άρχισαν να γυρνάνε στο χωριό τους μετά το 1945, σε ένα Τυμπάκι ισοπεδωμένο από τους Γερμανούς και μέσα σε 30 χρόνια κατόρθωσαν να το κάνουν τον πρώτο σε κατά κεφαλή εισόδημα τόπο στην Ελλάδα, τότε θα δείτε για τι οικονομικό θαύμα μιλάμε!
Τα γεροντάκια που βλέπουμε στα καφενεία στο Τυμπάκι, είναι οι άνθρωποι που κατάφεραν με πολύ ιδρώτα και δουλειά να αναστήσουν έναν τόπο που δεν είχε ούτε πέτρα για να χτίσουν τα σπίτια τους, γιατί οι κατακτητές τις έσπασαν και τις έκαναν χαλίκια για να στρώσουν το αεροδρόμιο!
Είναι οι άνθρωποι που έχτισαν με λάσπη και άχυρο και κατάφεραν μέσα σε λιγότερο από 30 χρόνια να αναδείξουν τον τόπο τους, ως τον πλουσιότερο τόπο στην Ελλάδα!
Αυτό έχω μόνο να υπενθυμίσω στους νέους που έχουμε κοινές ρίζες …..
mesaralive.gr
