Αρθρογραφία

Ο Οκτώβρης είναι εδώ!

01 October, 2023 ΑΡΘΡΑ

Από τη λατινική λέξη octo, που σημαίνει οχτώ, πήρε ο Οκτώβρης τ' όνομά του, γιατί πραγματικά στο παλιό-ρωμαϊκό ημερολόγιο, που άρχιζε από το μήνα Μάρτη, κρατούσε την όγδοη θέση.
Όταν το 46 π.χ. τα πρωτεία του χρόνου τα πήρε ο Γενάρης, τότε ο Οκτώβρης έγινε ο δέκατος μήνας.
Αττικός μήνας: ΠΥΑΝΕΨΙΩΝ 14 Οκτωβρίου - 12 Νοεμβρίου. Ηταν ο τέταρτος μήνας του αττικού έτους. Ονομάστηκε Πυανεψιών από τα ιερά Πυανέψια ή Πυανόψια, γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα.
Ετυμολογία: Ο Πυανεψιών παράγεται από τις πυάνους (κυάμους: κουκιά) + έψειν (έψω=ψήνω, βράζω).
Ιερά Πυανέψια: Κάθε χρόνο στις 7 Πυανεψιώνα (Οκτωβρίου), γιορτή του Απόλλωνα, οι Αθηναίοι έβραζαν κουκιά μαζί με άλλα όσπρια προσφέροντάς τα σε κοινή συνεστίαση ευχόμενοι καλή σπορά. Περιέφεραν ακόμα την Ειρεσειώνη δηλαδή ένα κλαδί ελιάς στολισμένο με μαλλί γεμάτο από καρπούς, τραγουδώντας: «Η Ειρεσειώνη σύκα φέρνει και παχιά ψωμιά και στα βάζα μέλι και λάδι και κρασί δυνατό...» (Πλούταρχος).
Ο λαός κατά τα συνηθισμένα τού έδωσε και τα δικά του ονόματα: τον λέει Αγιοδημήτρη ή Αι-δημητριάτη, αφού η πιο μεγάλη γιορτή είναι του Αγίου Δημητρίου, και Σπαρτό, είναι ο μήνας που θ' αρχίσει η σπορά. Λέμε θ' αρχίσει, γιατί η σπορά δεν γίνεται μόνο τον Οκτώβρη, αλλά προετοιμάζεται απ' το Σεπτέμβρη και συνεχίζεται μέχρι τα Χριστούγεννα.

Γεωργικές εργασίες
Σπέρνουμε:Μαρούλια, πράσα, ραδίκια, ρόκα, ζοχούς, αντίδια, καφκαλίθρες, μυρώνια, μαϊντανό, σινάπια, σπανάκι, καρότα, παντζάρια, ραπανάκια.
Φυτεύουμε:Κρεμμύδια, σκόρδα, μπιζέλια, κουκιά.
Μεταφύτευουμε:Μάπες, μπρόκολα κουνουπίδια, μαρούλια, αγκινάρες.
Συγκομιδή:Καρύδια, ρόδια, ελιές, λεμόνια, λοτούς, κυδώνια, αχλάδια.
Γενικές εργασίες και φροντίδες
Μαζεύουμε τα φύλλα και τα κλαδιά του εδάφους και τα χρησιμοποιούμε για την παρασκευή κομπόστας.
Κόψιμο και καθαρισμός του εδάφους από καλοκαιρινές καλλιέργειες.
Σκαλίζουμε ελαφρός το έδαφος για την φύτευση λαχανικών.
Η προετοιμασία του σπόρου το μήνα Οκτώβριο
Σήμερα οι γεωργοί (ζευγάδες ) έχουν την ευχέρεια να αγοράζουν σπόρο από την καλύτερη ποικιλία. Παλαιότερα, όμως, το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να διαλέγουν από το καλύτερο σιτάρι που είχαν. Έπειτα αυτόν το σπόρο προσπαθούσαν με μαγικά μέσα να τον δυναμώσουν και να εξασφαλίσουν την προκοπή του. Η τύχη του σπόρου, που θα πέσει τώρα, αυτήν την εποχή στη γη, είναι πολύ σημαντικό πράμα, γιατί απ΄ αυτή εξαρτιέται αν θα΄χει η αγροτική οικογένεια να φάει την επόμενη χρονιά ή αν θα πεινάσει. Οι άνθρωποι ζούσαν από χρονιά σε χρονιά, εξαρτημένοι από την κάθε φορά καλή ή κακή σοδειά. Γι' αυτό οι λέξεις καλοχρονιά ή κακοχρονιά έχουν για το λαό μια ειδική σημασία: σημαίνουν την καλή ή τη κακή σοδειά. Για να εξασφαλιστεί η τύχη του σπόρου, δεν αρκούσε μόνο η σκληρή δουλεία των αγροτών. Για να πετύχουν την καλοσοδειά χρειαζόταν να΄ χουν βοηθό και δυνάμεις που βρίσκονται έξω από τον άνθρωπο, τη θεία δύναμη και την ευχή. Πώς όμως θα πάρουν με το μέρος τους τις δύο αυτές δυνάμεις; Δύο είναι οι τρόποι, όπως μας διδάσκει η λαογραφία. Ο πρώτος είναι η προσφορά δώρων στο Θεό, ο σεβασμός και η προσευχή. Ο άλλος τρόπος είναι όχι πια να τον παρακαλέσει, αλλά να τον εξαναγκάσει, κατά κάποιο τρόπο, να βοηθήσει. Αυτό το κάνει η μαγεία.

Παροιμίες
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα 'χεις.
Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ' το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια.
Αν δεν χορτάσει ο Οκτώβρης τη γη, πούλησ' τα βόδια σου και ‘γόρασε σιτάρι.
Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;
Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, οκτώ σπυριά δεν κάνεις.
Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός.
Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι.
Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται.
Μακριά βροντή, κοντά βροχή.
Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
Τ' άη - Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ΄μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις.
Βαθιά τ' αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα.
Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι.
Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις.
Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα.
Αι-Δημητράκη μικρό καλοκαιράκι.
Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οχτώ σειρές στ' αλώνι.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες οκτώ σωρούς δεν έκανες.

Γιορτές και Έθιμα Ρώσοι και Σλάβοι για τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου τον Οκτώβρη

Η γιορτή του Αγίου Δημητρίου σηματοδοτεί γι' αυτούς, όπως και για τους Έλληνες, το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα. «Έρχεται ο Άγιος Δημήτριος (Mitrovdan) καβάλα στο άσπρο άλογο» λέει μια σερβική παροιμία. Οι Ρώσοι λένε: «Τη μέρα του Αγίου Δημητρίου ο χειμώνας σκαρφαλώνει στο φράχτη» ενώ οι Βούλγαροι λένε πως την ημέρα αυτή « ο μπάρμπα-Δημήτρης τινάζει τα άσπρα γένια του και από αυτά πέφτει το πρώτο χιόνι».
Στους Ουκρανούς και τους Λευκορώσους, μετά του Αγίου Δημητρίου σταματούσαν οι προξενιές. Σέρβοι και Βούλγαροι θεωρούν προστάτη των σπιτιών από ποντίκια και φίδια το «μαθητή» του αγίου Νέστορα, που σύμφωνα με το θρύλο σκότωσε το δράκοντα από τον οποίο έβγαιναν τα ποντίκια, τα φίδια και άλλα χθόνια ζώα.
Στη Βουλγαρία λένε: Η ημέρα του Αγίου Δημητρίου «λύνει και δένει», επειδή η ημέρα αυτή σηματοδοτούσε τη λήξη των καλοκαιρινών συμφωνιών, την πληρωμή των εργατών από τους εργοδότες, την εξόφληση χρεών και εργατών για τη μισή χρονιά και το κλείσιμο νέων συμφωνιών για την επόμενη περίοδο.
Έθιμα Αγίου Δημητρίου το μήνα Οκτώβριο
Δημήτρηδες υπάρχουν σχεδόν όσοι και Γιώργηδες, γιατί και οι δύο Άγιοι έχουν τιμηθεί εξαιρετικά απ' τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού. Καβάλα στ' άλογά τους - άσπρο, κάτασπρο του Αι-Γιώργη, κοκκινωπό του Αι-Δημήτρη - δείχνουν με τα όπλα που κρατούν πως είναι αποφασισμένοι να προστατέψουν τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους από κάθε κακό. Τους ίδιους και τις φαμίλιες τους, τα ζώα και τα χωράφια, ολόκληρο το βιος τους. Στο Τζαντό της Θράκης μεταμφιεσμένοι κρατώντας Ειρεσειώνες συνόδευαν την ξύλινη τζαμάλα (καμήλα) σε όλα τα σπίτια, ευχόμενοι «καλή σπορά».Οι λιτανείες για βροχή το μήνα Οκτώβριο (πρωτοβρόχια)
Ο Οκτώβρης είναι ο καταλληλότερος μήνας για σπορά. Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει- τα πρωτοβρόχια είναι απαραίτητα για τη σπορά. Κι αν δε βρέξει; Τι γίνεται τότε; Τότε γίνεται λιτανεία. Οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνονται στην εκκλησία και, αφού διαβάσει ο παπάς ειδική ευχή, παίρνουν τις εικόνες και ξεχύνονται στον κάμπο, με τον παπά επικεφαλής να ψέλνει. Με τη λιτανεία-προσευχή και σεβασμό στο Θεό, οι αγρότες παρακαλούν το Θεό για να φέρει βροχή.
«Περπερούνα»
Υπάρχουν, όμως και μαγικά έθιμα που σκοπό έχουν όχι να παρακαλέσουν -όπως οι λιτανείες- το Θεό, αλλά να τον εξαναγκάσουν σε βοήθεια. Αυτά τα έθιμα έχουν σκοπό να προκαλέσουν βροχή με μαγικό τρόπο (μαγεία). Ένα από αυτά είναι η περπερούνα.
Η Περπερούνα ή Περπερού ή Πιρπιρού είναι ένα έθιμο που το κάνουν τα κορίτσια. Διαλέγουν ένα κοριτσάκι 8-10 ετών, συνήθως φτωχό ή ορφανό, και το στολίζουν με λουλούδια και πρασινάδα. Η πρασινάδα χρησιμεύει -όπως λένε στο Δρυμό της Μακεδονίας, ένα χωριό έξω από τη Θεσσαλονίκη- «για να πρασινίσει ο κάμπος σαν τη Πιρπιρού». Όλη η παρέα των κοριτσιών, με την Πιρπιρού στη μέση, φτάνει σε σπίτι και τραγουδά το τραγουδάκι της Περπερούνας.
Στο Δρυμό λένε:
«Πιρπιρού, δροσούλα μου,
παρακάλσι τουν Θιο (Θεό)
για να δώσει μια βρουχή,
μια βρουχή βασιλικιά
δω στα στάρια, τα κριθάρια
στα λιανά τα παρασπόρια.
Μπάρις-μπάρις* του νιρό
Λιούμπις-λιούμπις** του κρασί
Κάθι στάχυ κι κιλό
Κάθι κούρβου (στοίβα) κι μιτρό»
*μπάρις-μπάρις το νιρό= βροχή πολύ δυνατή, μπόρα
** λιούμπις-λιούμπις το κρασί= μεγάλη ποσότητα κρασιού
Μόλις τελειώσει το τραγούδι, η νοικοκυρά του κάθε σπιτιού βγαίνει έξω και χύνει πάνω στο κεφάλι του παιδιού νερό και εύχεται : « Καλή βροχή να δώσει ο Θεός». Έπειτα δίνει ένα νόμισμα στο κοριτσάκι ή ό,τι άλλο έχει «για το καλό».
Σε άλλους τόπους της πατρίδας μας το έθιμο της Περπερούνας είναι κάπως διαφορετικό. Στον Πόντο λ.χ. αντί για παιδί, για να μην το καταβρέχουν και κρυώσει το καημένο, ντύνανε μια σκούπα. Έκαναν κάτι σαν σκιάχτρο και το γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας ένα άλλο τραγούδι. Οι νοικοκυρές περιέλουζαν αυτό το σκιάχτρο με νερό και φιλοδωρούσαν τα παιδιά που το κρατούσαν.
Άλλες μαγικές πράξεις για να έρθει βροχή τον Οκτώβριο.
Εκτός, όμως από το έθιμο της Περπερούνας, στο οποίο- όπως άλλωστε και στη λιτανεία- συμμετείχε όλο το χωριό, καθένας ξεχωριστά κάνει και τα δικά του μαγικά για να προκαλέσει βροχή. Αν λ.χ. ο γεωργός (ζευγάς) σε περίοδο ανομβρίας (ξηρασίας) βρει στο δρόμο του μια χελώνα, τη γυρίζει ανάσκελα και βάζει πάνω στην κοιλιά της ένα μεγάλο σβώλο χώμα.Ποια είναι η λογική πίσω από αυτήν την πράξη;
Να εξαναγκάσουν τη χελώνα να παρακαλέσει το Θεό να βρέξει, για να λιώσει ο σβώλος και να μπορέσει έτσι να γυρίσει στη θέση της, γιατί αλλιώς θα πεθάνει κάτω από βάρος του σβώλου.