Αρθρογραφία

Ρύπανση από πλαστικό: διαπραγματεύσεις στη Γενεύη για παγκόσμια συμφωνία

05 August, 2025 ΚΟΣΜΟΣΑΡΘΡΑ

Ρύπανση από πλαστικό: διαπραγματεύσεις στη Γενεύη για παγκόσμια συμφωνία

Η προσπάθεια της συντριπτικής πλειοψηφίας των κρατών για την μείωση χρήσης του πλαστικού προσκρούει στην λυσσώδη αντίδραση της Ρωσίας (που έχει εξαπολύσει και μια πρωτοφανούς έκτασης προπαγάνδα εναντίον της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και κυρίως ανεμογεννητριών), της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν αλλά και των ΗΠΑ και της Κίνας που επιθυμούν όχι μείωση της χρήσης των πλαστικών αλλά καλύτερη και πληρέστερη ανακύκλωσή τους.

Ρύπανση από πλαστικό: διαπραγματεύσεις της τελευταίας ευκαιρίας στη Γενεύη για την επίτευξη της πρώτης παγκόσμιας συνθήκης
Περίπου εκατό χώρες επιθυμούν να καθοριστεί, μέσω διεθνούς συνθήκης, στόχος για τη μείωση της παραγωγής πλαστικού στην πηγή, αλλά οι χώρες παραγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου αντιτίθενται.
Οι διαπραγματεύσεις για την επίτευξη μιας παγκόσμιας συνθήκης κατά της ρύπανσης από πλαστικά παρατείνονται. Μέσα στην καλοκαιρινή ραστώνη, αρκετές εκατοντάδες αντιπρόσωποι που εκπροσωπούν 176 χώρες μέλη των Ηνωμένων Εθνών, μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), την επιστημονική κοινότητα αλλά και τη βιομηχανία της πετροχημείας, συγκεντρώνονται στη Γενεύη από τις 5 έως τις 14 Αυγούστου για μια έκτη και θεωρητικά τελική σύνοδο. Η προηγούμενη, που είχε οργανωθεί στο Pusan, στη Νότια Κορέα, τον Δεκέμβριο του 2024, υποτίθεται πως θα ήταν η τελευταία. Μάταια. Ελλείψει συμφωνίας, προστέθηκε μια επιπλέον ημερομηνία στο ήδη πολύ φορτωμένο ημερολόγιο της περιβαλλοντικής διπλωματίας (διασκέψεις για το κλίμα, τη βιοποικιλότητα, τον ωκεανό…).

Οργανωμένη σε ένα τεταμένο γεωπολιτικό πλαίσιο, η σύνοδος αυτή φαντάζει ως η συνάντηση της τελευταίας ευκαιρίας για να υπάρξει συμφωνία μεταξύ δύο μπλοκ με θέσεις που ποτέ δεν φάνηκαν τόσο απομακρυσμένες: από τη μία πλευρά, περίπου εκατό χώρες, μεταξύ των οποίων τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πιέζουν για μια φιλόδοξη συνθήκη που θα αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη ρίζα του, «κλείνοντας τη στρόφιγγα» μιας ανεξέλεγκτης πλέον παραγωγής πλαστικών· από την άλλη, μια μικρή ομάδα χωρών παραγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία, το Ιράν και τη Ρωσία και με τη στήριξη της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών, αντιτίθεται σθεναρά και θέλει να περιορίσει το πεδίο της συνθήκης στο ζήτημα της διαχείρισης αποβλήτων και της ανακύκλωσης.

Οι επικεφαλής των αντιπροσωπειών συναντήθηκαν στις αρχές Ιουλίου στο Ναϊρόμπι, στην έδρα του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον, για να προετοιμάσουν τη συνάντηση της Γενεύης. «Οι χώρες με υψηλή παραγωγή πλαστικού θα έρθουν στη Γενεύη με σκοπό είτε να μην υπάρξει καθόλου συμφωνία είτε να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο φιλόδοξη», προειδοποιεί διπλωματική πηγή που συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις εκ μέρους της Γαλλίας. Η Γαλλίδα υπουργός οικολογικής μετάβασης, Agnès Pannier-Runacher, έχει προγραμματίσει να μεταβεί στη Γενεύη από τις 11 έως τις 14 Αυγούστου. Στο γραφείο της υπουργού, συνεχίζουν να πιστεύουν σε μια «συμφωνία», αν και αναγνωρίζουν πως η αποστολή προβλέπεται «δύσκολη». Σε περίπτωση νέας αποτυχίας, δεν αποκλείεται πια η επιστροφή στο σημείο μηδέν: η ψήφιση νέας απόφασης στη Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον στο Ναϊρόμπι.

Εκεί ακριβώς ξεκίνησαν όλα, τον Μάρτιο του 2022. Εκατόν εβδομήντα πέντε χώρες υιοθέτησαν τότε μια απόφαση που χαρακτηρίστηκε «ιστορική»: αυτή έθετε ως στόχο την κατάρτιση έως τα τέλη του 2024 ενός νομικά δεσμευτικού κειμένου για τον τερματισμό της ρύπανσης από πλαστικά και της πολυμορφικής απειλής που αυτή συνιστά για το περιβάλλον, το κλίμα και την ανθρώπινη υγεία.
«Το πλαστικό είναι όπλο μαζικής καταστροφής. Δεν διαπραγματευόμαστε εδώ οποιαδήποτε συνθήκη, αλλά τη σημαντικότερη για την επιβίωση της ανθρωπότητας μετά τη συμφωνία του Παρισιού», υπενθυμίζει, εξοργισμένος από την αποτυχία του Pusan, ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας του Παναμά, Juan Carlos Monterrey Gomez. «Η ιστορία δεν θα μας συγχωρήσει αν δεν φτάσουμε σε συμφωνία. Κάθε μέρα καθυστέρησης είναι μια μέρα ενάντια στην ανθρωπότητα», προειδοποιεί ο ίδιος, ο οποίος έχει αναδειχθεί σε έναν από τους ηγέτες των χωρών που αγωνίζονται για ένα φιλόδοξο κείμενο με στόχους μείωσης της παραγωγής πλαστικών.

Δηλητήριο για τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία
Με τους σημερινούς ρυθμούς, η παραγωγή πλαστικών αναμένεται να διπλασιαστεί και να φτάσει το ένα δισεκατομμύριο τόνους ετησίως πριν από το 2050. Αυτό θα συνοδευτεί από μια αντίστοιχη έκρηξη των πλαστικών αποβλήτων, που θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τους 600 εκατομμύρια τόνους ετησίως μέχρι το 2040. Σε παγκόσμιο επίπεδο, λιγότερο από το 10% ανακυκλώνεται, σχεδόν το ήμισυ θάβεται σε χωματερές και το 19% καίγεται. Το υπόλοιπο (22%) καταλήγει στο περιβάλλον και κυρίως στους ωκεανούς. Δηλητήριο για τα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία, το πλαστικό αποτελεί επίσης κίνδυνο για το κλίμα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, το μερίδιο των εκπομπών που συνδέονται αποκλειστικά με την παραγωγή πλαστικών –η οποία βασίζεται στην εξόρυξη και μετατροπή ορυκτών καυσίμων– θα τετραπλασιαστεί σχεδόν έως το 2050, για να φτάσει το 15% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Οι διαπραγματεύσεις προσκρούουν ακριβώς στο ζήτημα της παραγωγής. Η πλειοψηφία των χωρών, με επικεφαλής τον «συνασπισμό υψηλών φιλοδοξιών» και με τη στήριξη των ΜΚΟ και της επιστημονικής κοινότητας, υποστηρίζει ένα κείμενο που θα χαράσσει παγκόσμιους στόχους μείωσης. Η Rwanda και το Περού, δύο βασικοί πρωταγωνιστές του συνασπισμού, πρότειναν –χωρίς επιτυχία– να συμπεριληφθεί στο κείμενο στόχος μείωσης κατά 40% μεταξύ 2025 και 2040. Η Σαουδική Αραβία και τα κράτη που εξαρτώνται από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αρνούνται κατηγορηματικά: δεν τίθεται, για αυτούς, θέμα να στερηθούν τα έσοδα που αποφέρει η βιομηχανία του πλαστικού, ιδίως των συσκευασιών.

Η Κίνα, ο πρώτος παραγωγός πλαστικών στον κόσμο, υποστηρίζει διακριτικά τη θέση αυτών των χωρών, όπως και η Ινδία και η Βραζιλία. Κατά την επίσκεψή της στην Κίνα στις 29 και 30 Μαΐου, η Γαλλίδα υπουργός οικολογικής μετάβασης δεν κατάφερε να πείσει τον Κινέζο ομόλογό της.

«Να τεθεί τέλος στην τυραννία της συναίνεσης»
Κατά τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τον Ωκεανό (UNOC), που οργανώθηκε από τις 9 έως τις 13 Ιουνίου με πρωτοβουλία της Γαλλίας, 95 χώρες υπέγραψαν την «έκκληση της Νίκαιας» για την υιοθέτηση ενός «παγκόσμιου στόχου μείωσης της παραγωγής και της κατανάλωσης πρωτογενών πολυμερών πλαστικού σε βιώσιμα επίπεδα». Ένας τρόπος, ενόψει της κρίσιμης συνάντησης της Γενεύης, να αυξηθεί η πίεση στην Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες: οι δύο μεγαλύτεροι καταναλωτές πλαστικού φρενάρουν τις διαπραγματεύσεις από την αρχή, αντιτιθέμενοι σε κάθε μορφή νομικά δεσμευτικής υποχρέωσης, προτιμώντας εθνικές εθελοντικές δεσμεύσεις.

Ο Andres Del Castillo, νομικός στο Κέντρο για το Διεθνές Δίκαιο του Περιβάλλοντος, εκτιμά ότι η δήλωση της Νίκαιας, πέρα από το πολιτικό της μήνυμα, μπορεί να «τερματίσει την τυραννία της συναίνεσης που επί δεκαετίες εμποδίζει κάθε πρόοδο στις πολυμερείς διαπραγματεύσεις για το περιβάλλον». Με άλλα λόγια, να οδηγήσει στη Γενεύη σε μια φιλόδοξη συνθήκη μέσω ψηφοφορίας, χωρίς τη συμμετοχή των κρατών που επιδιώκουν να την αποδυναμώσουν και χρησιμοποιούν τον κανόνα της ομοφωνίας του ΟΗΕ ως δικαίωμα βέτο. Αυτή είναι η επιλογή που υπερασπίζεται το Περού, πρωτοστάτης από την αρχή των διαπραγματεύσεων: η επίτευξη μιας «συνθήκης των καταναλωτών» που θα επιβληθεί στους «παραγωγούς».

Από την πλευρά της γαλλικής διπλωματίας, αναγνωρίζεται ότι «η δυνατότητα της ψηφοφορίας είναι ένα σενάριο στο τραπέζι», αλλά ο στόχος παραμένει «η επίτευξη φιλόδοξης συμφωνίας μέσω συναίνεσης». Και η Γαλλία ελπίζει σε μια αλλαγή στάσης της Κίνας για να επιτευχθεί αυτό. «Πρέπει να μεταστραφούν οι χώρες παραγωγοί, να βρουν και εκείνες το συμφέρον τους στη συμφωνία, αλλιώς η εμβέλειά της θα είναι μειωμένη», δήλωνε στη Le Monde η Agnès Pannier-Runacher μετά την UNOC. «Πρέπει να δείξουμε στην Κίνα ότι μπορεί να γίνει πρωταθλήτρια στις εναλλακτικές λύσεις έναντι του πλαστικού· ήδη διαθέτει την αλυσίδα παραγωγής του μπαμπού.» Με τη Σαουδική Αραβία ή το Ιράν θα είναι πιο δύσκολο.