Αρθρογραφία

Κόλλυβα για τo αυριανό Ψυχοσάββατo: το έθιμο και πέντε συνταγές

gastronomos.gr 06 June, 2025 ΑΡΘΡΑ

Κόλλυβα για τo αυριανό Ψυχοσάββατo: το έθιμο και πέντε συνταγές

Το Ψυχοσάββατο του Ρουσαλιού

Το Σάββατο της Πεντηκοστής λέγεται και Σάββατο του Ρουσαλιού, από τη λατινική γιορτή Rosaria. Οι Ρωμαίοι τότε (όπως και οι αρχαίοι Έλληνες), πίστευαν ότι οι ψυχές των νεκρών επανέρχονται στον επάνω κόσμο για κάποιες ημέρες του χρόνου και για να μην βλάψουν τους ζωντανούς έπρεπε να εξιλεωθούν με προσφορές, όπως λουλούδια, κόλλυβα, κομμάτια ψωμί και τυρί. Όπως εξηγεί ο μεγάλος λαογράφος Γεώργιος Μέγας για την Παρασκευή πριν το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής, «η ιδέα ότι την επόμενη ημέρα οι ψυχές κλείνονται πάλι στον Άδη, συγκινεί βαθιά τη λαϊκή ψυχή και τη συγκίνησή της εκφράζουν οι φράσεις: “Όλα τα Σάββατα να ‘ρθουν, να ‘ρθουν και να περάσουν / του Μάη το Ψυχοσάββατο μην έρτη, μην περάση”» ή «ποτές να μη γυρίσει!». Στη Θράκη, τον τόπο που διατηρεί ένα τεράστιο όγκο αναλλοίωτων από την αρχαιότητα εθίμων και τελετουργιών, πιστεύουν ότι οι ψυχές αυτό το Ψυχοσάββατο δεν το θέλουν καθόλου γιατί θα πρέπει να επιστρέψουν στα σκοτάδια και θα κλαίνε. Διότι, όλο αυτό το διάστημα, από την Ανάσταση μέχρι την Πεντηκοστή, βρίσκονται στον επάνω κόσμο, μαζί με τον Χριστό, κοντά στους αγαπημένους ζωντανούς και, ανάλαφρες και αέρινες, κάθονται πάνω στα βλαστάρια των αμπελιών, στέκονται στους ιστούς της αράχνης, στην απλωμένη μπουγάδα με λευκά ρούχα. Γι’ αυτό οι πιστοί, όλες αυτές τις μέρες δεν κόβουν τα αμπελοβλάσταρα και δεν ξαραχνιάζουν τις γωνιές, για να μην πέσουν κάτω οι ψυχές και κλαίνε. Και τη λευκή μπουγάδα, αν ξεχαστούν και δεν τη μαζέψουν μέχρι τη δύση του ήλιου, αποφεύγουν να το κάνουν τη νύχτα μην ταράξουν τις ψυχές, παρά τη μαζεύουν το επόμενο πρωί. Το βράδυ, σε πολλά χωριά βάζαν κεριά από το σπίτι που είχε χάσει αγαπημένο πρόσωπο, μέχρι το νεκροταφείο, έτσι ώστε η ψυχή του να βρει το δρόμο για να επιστρέψει στο μνήμα της μέχρι το πρωί και να μην χαθεί στο σκοτάδι. Γενικώς απέφευγαν κάθε μορφή εργασίας (είναι περίοδος με μηδενικές σχεδόν αγροτικές εργασίες), γιατί οι ψυχές είναι παντού στον αέρα, κι όποια δουλειά κι αν κάνεις, όλο κάποια ψυχή θα τραυματίσεις ή θα την ταράξεις και θα κλαίει.

Ο τρόπος που ετοιμάζουν τα κόλλυβα αυτό το Ψυχοσάββατο έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες. Βράζουν κόλλυβα, φτιάχνουν πρόσφορα και φαγητά και τα πηγαίνουν στην εκκλησία και τα μνήματα, για να τα διαβάσει ο ιερέας, και στη συνέχεια τα μοιράζουν στο εκκλησίασμα ή τα αφήνουν πάνω στα μνήματα για να τα πάρουν να φάνε οι φτωχοί και, παλαιότερα, οι στρατοκόποι. Τα κόλλυβα συνηθιζόταν να τα ετοιμάζουν από κοινού σε σπίτια, και μοίραζαν τις εργασίες: άλλη γυναίκα έβραζε το στάρι, άλλη έψηνε τα πρόσφορα, άλλη έφερνε κάποια από τα υλικά. Τα κόλλυβα αυτά δεν είχαν άχνη στην επιφάνεια, αλλά μαύρες σταφίδες. Η ομαδική, αθρόα επίσκεψη στους τάφους για να αφήσουν τα κόλλυβα και τα τρόφιμα συμπίπτει με το τέλος της άνοιξης και την αρχή του καλοκαιριού κι έτσι οι γυναίκες πήγαιναν μαζί και άφθονα λουλούδια – το πιο έντονο κατάλοιπο των ρωμαϊκών-βυζαντινών Ροσαλίων, αφού rosa σημαίνει τριαντάφυλλο.

Όλες αυτές οι τελετουργίες υιοθετήθηκαν από την Εκκλησία γιατί, ως πανίσχυρες συνήθειες του μύθου της επαναλαμβανόμενης νεκρανάστασης της Περσεφόνης, δεν μπορούσαν εύκολα να ξεριζωθούν από τη μνήμη του λαϊκού ανθρώπου. Ο θάνατος, η πιο επώδυνα μη αναστρέψιμη κατάσταση του ανθρώπου, δεν μπορούσε εύκολα να γίνει αποδεκτή: ο νεκρός έπρεπε με κάποιο τρόπο να έρχεται πότε-πότε κοντά στους ζωντανούς – η ψυχή του έστω. Ήταν μια σκέψη που σε όλες τι;ς ανθρώπινες κοινωνίες γεμίζει με μια μικρή ανακούφιση όσους μένουν πίσω. Η θλίψη μαλακώνει, η αποτρόπαιη ιδέα του θανάτου κάπως αμβλύνεται. Γι’ αυτό και δεν περιέχει γοερό θρήνο αυτή η τελετουργία, αλλά ήπιο κατευόδιο. Όπως περιγράφει και πάλι ο Δημήτριος Λουκάτος, «σε όλα τα νεκροταφεία του ελληνισμού, η συγκέντρωση της Παρασκευής ή του Σαββάτου είναι από τις μεγαλύτερες της χρονιάς. Είναι περίεργο ότι κανείς δεν θρηνεί φωναχτά τον νεκρό του. Όλα προσδιορίζονται με τα λουλούδια, τα κόλλυβα, τις μαυροφορεμένες με τα κάτασπρα τραπεζομάντηλα, με τη μυρωδιά του μοσχολίβανου, και με τη σιγανή, μετατοπιζόμενη ψαλμωδία του Τρισάγιου».

Δείτε εδώ 5 δοκιμασμένες συνταγές με κόλλυβα