Το μουζούρι και όσα δεν ξέρουμε

Πολλές φορές θα έχετε ακούσει να γίνεται λόγος για το λεγόμενο «μουζούρι», που ήταν μια πολύ παλιά μέθοδος μέτρησης χωρητικότητας σιτηρών ή οσπρίων, αλλά κατ’ επέκταση ήταν και μονάδα μέτρησης στρεμματικών επιφανειών στα κτήματα

Οι πιο παλιοί βέβαια γνωρίζουν περισσότερα, κάποιοι ελάχιστα πράγματα, και οι νεότεροι το πολύ να το έχουν απλά ακουστά σαν λέξη! Πάντως οι περισσότεροι έχουν κατά νουν, ότι ήταν μια παλιά μονάδα χωρητικότητας, κυρίως μέτρησης σιτηρών. Πληροφορίες εύκολα μπορεί να συλλέξει κάποιος στο διαδίκτυο, που κι αυτές είναι πολύ ή λίγο διαφοροποιημένες, και το μουζούρι διαφέρει από τόπο σε τόπο. Άλλοι αναφέρουν ότι «το μουζούρι είναι μονάδα μέτρησης 13 κιλών κριθαριού».Αλλού ότι «το μουζούρι ήταν ένα πλεκτό καλαθάκι που χωρούσε 15 οκάδες περίπου σιτάρι, ή 12 οκάδες κριθάρι», και άλλα παρόμοια. Από άλλους ακούγαμε πως «ήταν απλώς μια λεκάνη πήλινη ή ένα πανέρι, που χωρούσε 12 οκάδες κριθάρι». Κλπ.
Φυσικά πολλά μπορούμε να διαβάσουμε, ή να ακούσουμε από διάφορους, για το τι ήταν τελικά αυτό το μυστηριώδες «μουζούρι»,και πολλοί φυσικά, ακόμα και παλιοί, μπερδεύονται στο να μας εξηγήσουν τα πράγματα λεπτομερώς, και να καταλάβουμε όλοι περί τίνος πρόκειται. Πράγματι είναι μεγάλο κεφάλαιο της λαογραφίας μας το «μουζούρι»,για αυτό και τις υποδιαιρέσεις του, που κι αυτές διαφέρουν από τόπο σε τόπο ανά περιοχή της Ελλάδος, αλλά και σε βάθος χρόνου. Στο θέμα μας όμως σχετικά με το μουζούρι, δεν θα μας απασχολήσει τόσο η λεπτομερής ανάλυση και ακρίβεια στη χωρητικότητά του ή των υποδιαιρέσεων, όσο η λαογραφία του στη Κρήτη.
Οι παλιοί ζευγάδες πάντως, είχαν καθιερώσει το μουζούρι, για να αποδώσουν την στρεμματική επιφάνεια σε κάποιο χωράφι, αλλά και για ανταλλαγή προϊόντων. Έτσι στο καφενείο, στο δρόμο, ή όπου συναντιόταν με συγχωριανό τους, στη κουβέντα τους θα ανέφεραν σίγουρα φράσεις όπως:
- «Έσπειρα σήμερο τρείς μουζουριές σιτάρι». Ή: «Έσπειρα οφέτος πέντε μουζουριές κριθάρι» κλπ.
Καταλαβαίνει κανείς εύκολα πως πρόκειται για στρέμματα.Βασικά η λέξη «ζευγαριά» σημαίνει το όργωμα που μπορούν να οργώσουν τα βόδια του ζευγά σε μια μέρα. Μπορούσαν όμως να οργώσουν από ένα έως και δύο στρέμματα, για αυτό και τα μετρήματα δεν ήταν πάντα ακριβή. Για παράδειγμα λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε, πως ο ζευγάς είπε πως «σήμερο έσπειιρα 2 μουζουριές χωράφι», εσήμαινε πως έσπειρε 4 σποριές ή μια ζευγαριά.
Τη δεκαετία του ‘60, δεν ακούγαμε να το λένε αυτό, γιατί στην δικιά μας εποχή λέγανε οι ζευγάδες τότε έσπερναν σε «σποριές»ή «ζευγαριές». Επί Ενετοκρατίας είχε επικρατήσει το «μουζούρι», που μάλλον είχε αντικαταστήσει το Βυζαντινό «μόδιο».Το μουζούρι προφανώς λένε οι μελετητές πως εφευρέθηκε στην Κρήτη, με μικρή πιθανότητα να προέρχεται από τη βυζαντινή λέξη «μινσούριον» και δεν είναι πάντως τούρκικη λέξη. Από την Κρήτη μέσω του εμπορίου εξαπλώθηκε και στα άλλα νησιά και υπόλοιπη Ελλάδα.
Υπάρχουν πολλές εκδοχές στα διάφορα μέρη της Ελλάδας, και από μελετητές για το μουζούρι, ακόμα και στη Κρήτη.
Θα αναφερθούμε πάντως στο τι συνέβαινε στη Μεσαρά, αφού έχουμε πολλές ζωντανές μαρτυρίες, σχετικά με το μουζούρι της Κρήτης, και ιδιαίτερο βάρος έχει εκείνη του Μύρωνα Μαραγκάκη, για να μας ξεδιαλύνουν το θέμα αυτό, όπως έχει επικρατήσει στη περιοχή μας.
Τι ‘ηταν το μουζούρι για τον Μεσαρίτη;
Το «μουζούρι» μας λέει ο κ. Μαραγκάκης, κατά καιρούς έπαιρνε διάφορες μορφές, που μπορεί να ήταν από μια λεκάνη ή μεγάλη βούργια κλπ, μια κοφίνια, φτάνει να χώραγε όσο και ένα μουζούρι καρπό, δηλαδή 12 με 14 οκάδες περίπου (12 κριθάρι και 14 σιτάρι)!
Στην πραγματικότητα όμως, το κυρίως μουζούρι, στην πιο συνηθισμένη του μορφή, ήταν μια ξύλινη κατασκευή σαν κουβάς, που έμοιαζε με μισό βαρελάκι με πάτο, και ανοιχτό από πάνω. Μπορεί να είχε σχήμα κόλουρου κώνου με το ανοιχτό μέρος από πάνω, αλλά μπορεί να ήταν και μονοκόμματο δοχείο από κορμό πλατάνου, σκαλιστός εσωτερικά, με χερούλια στα πλάγια. Τις περισσότερες φορές πάντως, ήταν κατασκευασμένο από ξύλινα σανίδια, τις λεγόμενες «ντόγιες» ή «ντούγιες»,όπως αυτές του βαρελιού, και τις συγκρατούσαν τσέρκια. Οι δυο απέναντι ντούγες του ήταν μεγαλύτερες, και αυτές γινόταν και τα χερούλια του μουζουριού. Εκεί στα πλάγια έκαναν τρύπες και έβαζαν σιδερένιο χερούλι όπως στο κουβά, ή ακόμα αντί χερούλι έβαζαν ένα σχοινάκι. Το σχήμα πάντως του μουζουριού, δεν ήταν δεσμευτικό, φτάνει να χώραγε τα σωστά κιλά ή οκάδες.
Πιο παλιά ακόμα, το μουζούρι ήταν πήλινο, ψημένο στο καμίνι, και σε σχήμα κόλουρου κώνου. Τα τελευταία χρόνια όμως, το μουζούρι υπήρχε σε τσίγκινη μορφή σαν κουβάς, ακόμα και ίσιος επάνω κάτω σαν κύλινδρος με χερούλι.
Αυτά τα μουζούρια χρησιμοποιούσαν και οι Μουκατάδες ή Μουκατατζίδες ή Μουλτεζίμηδες, για να εισπράξουν το φόρο, όπου ένα μέρος πήγαινε στην κοινότητα, και άλλο ένα μέρος στο ταμείο του Σουλτάνου. Οι Μουκατάδες συνεχίστηκαν για αρκετά χρόνια και μετά την αποχώρηση των Τούρκων. Απλά εισέπραττε πλέον το φόρο ή κοινότητα, την λεγόμενη «δεκάτη» το οποίος ήταν 9:1.
Το μουζούρι, είτε ξύλινο ή πήλινο ή τσίγκινο αυτό δοχείο, ήταν χωρητικότητας 12 οκάδων περίπου καρπό, και κράτησε όπως αναφέραμε κάποια χρόνια μετά την αποχώρηση των Τούρκων, σχεδόν μέχρι το 1940. Σιγά- σιγά αποσύρθηκε, και καταργήθηκε όταν βγήκαν οι «γκαζοτενεκέδες», οι οποίοι αντικατέστησαν τα ξύλινα μουζούρια, αλλά σε διαφορετικό όγκο και βάρος καρπού. Έκοβαν το πάνω μέρος του μεταλλικού δοχείου 17 λίτρων, του πέρναγαν χερούλι και με αυτό το δοχείο έκαναν τις συναλλαγές. Σε κάποια μέρη της χώρας όπως στην Κάρυστο, αυτό το δοχείο το λένε «αξάι».
Τα κλασικά πλέον μουζούρια έγιναν «ματζαδούρες κρεμαστές» (φάτνες) για τα ζώα, ή κατέληξαν σε κάποιο λαογραφικό μουσείο, όπως εκείνο στη Μονή Οδηγήτριας, και ακόμα ένα γνωρίζουμε πως υπάρχει στη συλλογή στο σπίτι του Μύρωνα Μαραγκάκη, στη συλλογή του με τα 57 επαγγέλματα!

Το μουζούρι και η λαογραφία μας
Η λέξη «μουζούρι» είναι λένε οι αναλυτές ελληνική λέξη, μάλιστα κρητική εφεύρεση, και σήμαινε κατά βάση για τους παλιούς «μεγάλη ποσότητα»! Έτσι όταν έλεγε κάποιος σε κάποιον που τον έκλεψε:
- «Μάζεψέ τα από παέ και ξαφανίσου, γιατί θα σου δώσω δέκα μουζουργιές ξύλο!»
Ο άλλος σαφώς καταλάβαινε, πως το ξύλο που θα έτρωγε θα ήταν σαφώς αρκετό!
Δε έπαυε βέβαια να δηλώνει έκταση γής.
«Ο Τάδε αγόρασε 70 μουζουργές βοσκότοπους, και άλλες 120 αγριάδα». Εύκολα καταλάβαινε ο άλλος τα όρια της έκτασης.
Όταν πάλι έλεγε κάποιος πως «επήγα στα κοκολόγια και εμάζεψα μια μουζουριά ελιές»,εννοούσαν πως η ποσότητα που μάζεψε στο καλάθι του, θα ήταν 12 οκάδες, όσο ένα μουζούρι.
Θα προσθέσουμε και μια αναφορά στα παλιά κάλαντα τις πρωτοχρονιάς στην Κρήτη, που οι καλαντάρηδες έλεγαν:
«Για πες μου Άη Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις; Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε, ταγή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο».
Ο πατέρας παλιά άμα τα κοπέλια του κάνανε πολύ τραβάγια, έλεγε:
«Σταματήσετε μπλιό το μουρμουργιό, γιατί μου κάμετε τη κεφαλή μουζούρι»!
Μια πολύ παλιά φράση επίσης έλεγε"
«Ο καμπανός και το μουζούρι, δάκρυα δε χύνουν»!
Που αυτό σημαίνει, πως στο εμπόριο, συναισθηματισμοί δεν χωρούνε!
Τέλος, δεν ξεκίναγε ποτέ παραμύθι παλιά, να μην έχει στην αρχή ειδικό στιχάκι, που να προειδοποιεί τα παιδιά, πως ότι ακουστεί στο παραμύθι, είναι προϊόν φαντασίας, και όλα είναι ψέματα!
« ….Το παραμύθι που θα πω απάνω στα λαγκώματα
θα χει πολλά παράξενα, κι ένα μουζούρι ψώματα»!

Κείμενο-Φωτογραφίες: Γεώργιος Χουστουλάκης

Δείτε επίσης

Δεν υπάρχουν καταχωρήσεις